تهیه و تنظیم : تیم پژوهشی ویکی کاکتوس

 

قارچکش ها:

از آنجایی که در بین مواد مورد استفاده در کنترل بیماریهای گیاهی، قارچکش ها بیشترین مصرف را دارند، تصمیم تیم پژوهشی ویکی کاکتوس بر این شد که تحقیقی در مورد این مواد نماید و نتایج را برای شما دوستان و همراهان ارائه کند.

اما یک قارچکش مناسب باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

ازجمله ویژگی های یک قارچکش مناسب در یک برنامه مبارزه تلفیقی (IPM) می توان موارد زیر را نام برد:

  1. در مقدار یا دُز پایین روی پاتوژن (عامل ایجاد بیماری) موثر باشد.
  2. برای انسان، دام و حشراتِ مفید، سمیت نداشته باشد.
  3. در مقدار توصیه شده فاقد خاصیت گیاه سوزی(phytotoxicity) باشد.
  4. تهیه و مصرف آن ساده و آسان باشد.
  5. به اندازه کافی روی گیاه با ثبات باشد و قابلیت نگهداری بالایی نیز در انبار داشته باشد.
  6. قابلیت چسبندکی، پخش شوندگی و مقاومت در برابر شرایط نامساعد اقلیمی را مانند بارندگی های بی موقع را داشته باشد.
  7. با سایر مواد شیمیایی ناسازگاری نداشته باشد و درحالی که گیاه سوزی ندارد، قابلیت اختلاط نیز داشته باشد.
  8. در مقدار توصیه شده، باقیمانده سم روی گیاه در حدی باشد که مورد پذیرش مراجع بهداشتی باشد.
  9. اثرات نامطلوب مانند سرطان زائی (carcinogenic) روی انسان نداشته باشد.
  10. دارای قیمت مناسب و کاربرد آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.
  11. موجب گسترش و بروز بیماری های دیگر نشود.

سمومی که برای سمپاشی گیاهان مورد استفاده قرار میگیرد عبارتند از: سموم مسی، جیوه ای، گوگردی و آنتی بیوتیک ها که به عناوین و نام های مختلف در بازار وجود دارند.

برای ضد عفونی خاک می توان از سموم تدخینی مثل: متیل بروماید، اتیلن دی برومید، ورلکس و واپام استفاده نمود.

برای ضد عفونی بذور، پیازها و قلمه ها می توان از سموم: پنتا کلرو نیترو بنزن به اسم تیرام، کاربندازیم، مانکوزب، کاپتان، تیابندازول و بنومیل به نسبت ۲-۱/۵ در هزار استفاده نمود.

برای ضد عفونی زخم ابتدا زخم را با هیپوکلریت سدیم ۱۰% و الکل اتپلیک ۷۰% ضد عفونی می کنند سپس به وسیله چسب بردو یا چسب پیوند محل زخم را می پوشانند.

تاثیر قارچکش ها:

قارچکش هایی که روی اندام های هوایی گیاه پاشیده می شوند به دو گروه تقسیم می شوند:

  • گروه اول آنهایی که از راه تماس، میسلیوم قارچ ها را که در سطح گیاه رشد میکنند (مانند سفیدکهای سطحی) از بین می برند.
  • گروه دوم محافظ یا پیشگیرنده می باشند که قبل از مستقر شدن اسپور قارچها در سطح گیاه پاشیده می شوند. چنانچه در عمل سم پاشی تاخیر رخ دهد و گیاه آلوده شود باید از قارچکشهایی که بافت آلوده گیاه را نابود می کنند استفاده نمود. چنین قارچکشهایی را ریشه کن کننده می گویند.

قارچکش های مسی:

مصرف سموم مسی به علت ایجاد سوختگی در برگهای گیاهان و بالا رفتن قیمت مس در بازار جهانی، کاهش یافته است. معروفترین سموم مسی عبارتند از:

الف- محلول بردو: این محلول یکی از پر مصرف ترین قارچکش های دنیاست که از سولفات مس یا کات کبود، آهک و آب تهیه می شود. این قارچکش آنتراگنوز، سفیدکها، بلایت و شانکر را کنترل می کند.

ب- ترکیبات مسی غیر محلول: در بعضی از قارچکش های مسی یون مس به مقدار کم محلول است، بنابراین خاصیت سوختگی آن کمتر از محلول بردو می باشد. از این گروه می توان قارچکش های کوسیه، کوپراوید و کوپراسید را نام برد.

قارچکش های گوگردی:

۱- قارچکش های گوگردی غیر آلی:

  1. پودرهای گوگرد: گوگرد به علت بخار شدن می تواند از یک فاصله معین هم موثر باشد. در حال حاضر با کوچکتر کردن ذرات گوگرد خاصیت قارچکشی آن را افزایش داده اند. با افزودن درصد بسیار کمی از موادی نظیر کالوئن یا سولفورنبتونیت توانسته اند خاصیت بهم چسبیدن ذرات گوگرد به یکدیگر را خنثی نمایند. کوچکی ذرات گوگرد برای چسبیدن به سطح برگ و خاصیت قارچکشی آن اهمیت بسیار داشته و تماس بین ذرات گوگرد و قارچ برای از بین بردن قارچ ها حتما لازم است.
  2. گوگرد های قابل تعلیق در آب: در این گروه گوگرد شناور در آب وجود دارد که از طریق گاز هیدروژن سلفوره ای، که از فضولات صنایع کمک سازی بدست می آید ساخته می شود. گوگرد قابل تعلیق در آب از طریق امولسیون نمودن و ریز نمودن ذرات گوگرد مذاب تهیه می شود که در نهایت ذرات گوگرد بسیار کوچک هستند. گوگرد میکرو نیزه از بخار کردن گوگرد در خلا بدست می آید. محصول دیگری که کولوفوگ نام دارد شامل ۳۳% گوگرد و ۶۶% نبتونیت است که این دو ماده ابتدا با هم ذوب شده و سپس بصورت پودر در می آیند.

عوامل موثر در خاصیت قارچکشی سموم گوگردی شامل دمای محیط، نوع میزبان و مقدار مصرف می باشد. درجه حرارت لازم جهت بکار گیری گوگرد ۱۵-۲۶ درجه سانتی گراد و حرارت بالای ۳۵ درجه سانتی کراد باعث گیاه سوزی خواهد شد.

مزیت های سموم گوگردی غیر آلی:

برای کنترل بیماری های قارچی مخصوصا سفیدکهای پودری از گوگرد و ترکیبات گوگردی استفاده می گردد که دارای محاسن و مزایای زیر است:

  1. تاکنون هیچ قارچی در مقابل این قارچکش مقاوم نشده است.
  2. در داخل کشور به وفور یافت شده و خیلی ارزان است.
  3. با اغلب قارچکش ها قابلیت اختلاط دارد.
  4. برای انسان و دام بدون خطر می باشد.
  5. با اغلب حشره کشها قابل اختلاط است (محلول کالیفرنی)
  6. هرچه قطر ذرات گوگرد ریزتر باشد خاصیت چسبندگی آن به گیاه بیشتر و تاثیر قارچکشی آن زیادتر می باشد.
  7. اثر قارچکشی گوگرد بعد از مصرف حدود ۱۵-۳۰ روز دوام پیدا کرده و در صورت نیاز به تکرار سم پاشی نوبت بعدی ۲الی ۳ هفته بعد توصیه می گردد.

محدودیت های مصرف سموم گوگردی:

  1. بعضی از گیاهان در برابر گوگرد حساسیت شدید داشته و گیاه سوزی نشان می دهند.
  2. فقط روی تعداد محدودی از قارچها موثر است.
  3. در هوای گرم نباید روی گیاهان مصرف شود.
  4. مصرف گوگرد بهمراه روغن های زمستانی ایجاد گیاه سوزی شدید نموده و لذا به هیچ وجه توصیه نمی گردد.
  5. گوگرد پاشی روی گیاهانی که بصورت پخته از آنها استفاده می شود، مثل سبزیجات به علت فعل و انفعالات انجام شده و تبدیل گوگرد به گاز SH2 و ایجاد بوی ید، ممنوع می باشد.

۲- قارچکش های گوگردی آلی: که شامل دو گروه است.

گروه اول: شامل آنهایی است که عامل متیل به ازت آنها متصل و به نام دی متیل دی تیوکاربامات نامیده می شوند، همچون قارچکشهای:

  • تیرام (ضد عفونی بذور و خاک) به اسم های تجاری آرزان، ترازان و تیلات.
  • فربام (علیه بیماری های لکه سیاه، بلانت، آنتراکنوز) و به اسم های تجاری نمات، نولیف، کاربام بلاک.
  • واپام (ضد عفونی خاک علیه نماتد ها، بیماری های قارچی) به اسم تجاری متام سدیم.
  • زیرام (علیه بیماری های برگی و گیاه های زینتی) به اسم های تجاری متازان، کاربازین، کاربام وایت .

گروه دوم: عامل اتیلن به اتم ازت متصل است. به این گروه اتیلن بیس دی تیوکاربامات می گویند و شامل:

  • زینب: بصورت پودر سفید و غیر قابل حل در آب علیه کلیه بیناری های قارچی بجز سفیدکهای سطحی و سیاهکها بکار می رود. همچنین این سم علیه قارچ های خاکزی مصرف می شود که به آن قارچکش همه جانبه می گویند. زینب در تجارت با نام دیتان Z78 معروف است.
  • نابام: این سم علیه کلیه بیماری های قارچی بجز سفیدکها مورد استفاده قرار می گیرد. بهترین استفاده از این سم برای ضد عفونی غده ها می باشد. نابام با نام های تجاری تیودو و دیتان D14 معروف است.
  • ماتب: بیش از هر قارچکش دیگر علیه بیماری های سبزیجات مورد استفاده قرار میگیرد. علیه کلیه بیماری ها بغیر از سفیدکهای سطحی کاربرد دارد. در ترکیب این قارچکش منگنز وجود دارد و به نام های تجاری دیتان M22 بفروش میرسد.

قارچکش های کربن دار:

۱-ترکیبات بنزنی:

الف) تتراکلرونیترو بنزن

ب) پنتاکلرونیترو بنزن: از این سم برای ضد عفونی خاک و بذور علیه سیاهک پنهان استفاده می شود که در بازار به نام های براسیکول و تیل کارکس عرضه می گردد.

ج) سولفوسیانودی نیترو بنزن: از این سم برای مبارزه علیه بیماری سفیدک داخلی، لکه سیاه سیب و زنگها استفاده می شود. این سم در ترکیب خود دارای نتریت اسید و سبب تقویت گیاه نیز می شود.

۲- مشتقات نیتروفنل و کلروزها: از جمله قارچکش های موجود در این دسته، میتوان از دینوکارپ ها نام برد که به مقدار خیلی کم در آب محلول می باشد و علیه سفیدکهای سطحی بکار رفته و خاصیت کنه کشی نیز دارد. اسم تجاری این قارچکش کارتان می باشد.

قارچکش ها با ترکیبات حلقوی بهتر و سیکلی:

  1. کاپتان: به اسم تجاری آرتوساید نیز به فروش می رسد. از این قارچکش برای ضد عفونی بذور، سیاهک پنهان، لکه سیاه، سفیدکهای داخلی و سطحی و زنگها استفاده می شود. این سم برای ضد عفونی خاک نیز موثر است.
  2. فولیت: به نام های فولتن و آرتوفالتن معروف است و تاثیر آن به کاپتان شبیه است.
  3. کاپتافول: این قارچکش نسبت به شرایط نامساعد هوا مقاوم است و با یکبار مصرف ولی با غلظتی تا سه برابر معمول، جهت سم پاشی علیه لکه سیاه بکار برده می شود.

قارچکش های سیستمیک:

قارچکش های سیستمیک از این نظر با اهمیت می باشند که وقتی با خاک مخلوط شوند و یا برای ضد عفونی بکار روند می توانند از طریق ریشه یا گیاهچه جذب شده و توسط شیره گیاهی به قسمت های مختلف گیاه پخش شوند و در نتیجه گیاه را در طول رشد علیه بیماری ها محافظت نمایند. بعضی از این قارچکش ها عبارتند از:

  1. کربوکسین: اسم تجاری این قارچکش ویتاواکس می باشد که جهت ضد عفونی بذور علیه سیاهک های آشکار و پنهان و مرگ گیاهچه و لکه سیاه و بیماری فوما بکار می رود.
  2. بنومیل: نام تجاری این سم بنلیت است و دارای اثر پیشگیری و معالجه کنندگی روی قارچ های مولد، بیماری سفیدکهای سطحی، لکه سیاه، فوزاریوم، کلادوسپوریوم، سپتوریا، ریزوکتونیا و پوسیدگی قهوه ای می باشد.
  3. اکسی کربوکسین: اسم تجاری این سم پلانت واکس است که علیه زنگها بسیار موثر است.
  4. تیابندازول: اسم تجاری این سم تکتو می باشد که علیه بیماری لکه سیاه و پوسیدگی ها استفاده می شود.
  5. تپوفنات متیل: با نام تجاری توپسین M70
  6. کالپکسین: برای سم پاشی علیه سفیدکهای حقیقی توصیه شده است.
  7. متالاکسیل: با نام تجاری ریدومیل علیه اوومیست کاربرد دارد.

قارچکش های آلی متفرقه:

  1. دودین: اسم تجاری این سم Cyperx است که بهترین قارچکش علیه بیماری لکه سیاه و لکه های برگی می باشد.
  2. پلی رام: این سم بیماری زنگ، سفیدکهای داخلی، لکه برگی و بلایت گیاهان زینتی را کنترل می کند.
  3. سولفات اکسی کینولین: این سم بصورت محلول علیه بیماری مرگ گیاهچه و قارچهای خاکزی کاربرد دارد.

آنتی بیوتیک ها:

آنتی بیوتیک ها موادی هستند که توسط میکروارگانیسم ها ترشح می شوند و روی بعضی میکروارگانیسم های دیگر اثر سمی دارند. آنتی بیوتیک هایی که برای مبارزه علیه بیماری های گیاهی استفاده می شودعموما به وسیله کیاه جذب شده و به صورت سیستمیک در گیاه اثر می کند. از بین آنتی بیوتیک ها مهم ترین آنها عبارتند از:

  1. استرپتومایسین: به وسیله باکتری Streptomyces griseus تولید شدهو به نام های اگریمایسین، فیتومایسین، آرتواسترپتومایسین به بازار عرضه می شود. این سم علیه بیماری سوختگی آتشین و بلایت مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین بصورت محلول پاشی در خاک علیه پوسیدگی پایه های شمعدانی که به وسیله گونه مختلفی باکتری گزانتوموناس صورت می گیرد استفاده می شود.
  2. تتراسیکلین: محلول تتراسیکلین در خاک، آلودگی غده ها را کاهش داده و بهمراه استرپتومایسین علیه بیماری سوختکی و بیماری زردی که توسط میکروپلاسما تولید می شود، کنترل می کند.
  3. سیلکوهگزیمپر: این نتی بیوتیک توسط Streptomyces griseus همراه با تولید استرپتومایسین بدست می آید. این سم با نام های Actidion RZ و Actidion PM به بازار عرضه می گردد که علیه بسیاری از بیماری های قارچی مورد استفاده قرار می گیرد.

منابع:

  1. بررسی اثر چندقارچکش برعلیه بیماریهای سیاهک (پورمنصوری طاهره)
  2. ارزیابی چندقارچ کش سیستمیک و غیر سیستمیک برعلیه عاملهای سفیدک ( شریف نبی بهرام)
  3. ارزیابی چند قارچکش درکنترل بیماریهای سفیدک (کاظمی همایون)
  4. سفیدکهای ایران (محمدی دوستدار)
  5. بیماریهای مهم گیاهی ایران (بهداد ابراهیم)