گرده افشانی:

تهیه و تنظیم: تیم پژوهشی ویکی کاکتوس

به قلم: آقای حسن شکری

 

یکی از راه های تکثیر در گیاهان گرده افشانی یا لقاح جنسی گیاهی می باشد که در این حالت دانه های گرده پرچم یک گل به روی کلاله مادگی همان گل یا گلی دیگر از همان گونه می نشیند. گل اکثر کاکتوس ها به واسطه کلاله و پرچم قابل مشاهده آنها بسیار شبیه و نزدیک بهم می باشد که این امر نیز  باعث می شود کار گرده افشانی بسیار آسان گردد. گرده افشانی گل کاکتوس به منظور تولید بذر و لذت بردن از طعم لذیذ میوه بعضی از گونه های آن انجام می گیرد.

پس از گرده افشانی نوبت به استخراج بذرها از میوه و سپس کاشت آنها می رسد که در این مقاله و مقاله بعد تیم ویکی کاکتوس سعی دارد شما دوستان عزیز را با نکاتی مهم در خصوص گرده افشانی و استخراج بذرها از کیسه بذر و میوه کاکتوس ها آشنا سازد.

اگر برای اولین بار است که می خواهید گرده افشانی را تجربه کنید حتما به یکی بودن گونه ها و تیره های گیاهی توجه نمایید اگر عمل لقاح بین دو گیاه از دو گونه و یا تیره جدا از هم اتفاق بیوفتد گرده افشانی ناموفق بوده ،گل خشک شده و خواهد افتاد.

۱- لوازم مورد نیاز:

یک قلموی نرم، تمیز و کوچک نقاشی، (توجه کنید که به منظور کاهش خطر خشک شدن گل و همچنین افزایش احتمال بارور شدن قبل از گرده افشانی حتما از تمیز بودن قلمو اطمینان حاصل نمایید. )

۲- گل کاکتوس:

برخی از باغبانان و پرورش دهندگان، کاکتوس ها را از لحاظ ساختار گل به سه صورت خود بارور، تک پایه و دو پایه میپندارند. اما در واقع گل ها به دو صورت خود بارور (Self pollination) و دگربارور (corss pollination) وجود دارند. برخی از گلهای خودبارور قاردرند بدون عنصر واسط عمل لقاح را انجام دهند که به این دسته از گلها هرمافرودیت و یا کلیستوگاموس نیز گفته شده.  برخی گلهای دیگر نیز وجود دارند که گرده و کلاله بر روی یک گل از یک گیاه وجود دارند (تک پایه) که برای انجام عمل لقاح و رساندن گرده به کلاله نیاز به عنصر واسطی همچون حشرات می باشد. در گل های دگر بارور که گرده ها و کلاله روی گلهایی از دو گیاه مجزا از هم قرار دارند (دوپایه) نیز نیاز به عناصر واسطی همچون حشرات می باشد.

از زمان غنچه دادن تا رسیدن میوه و بذر هفت مرحله ی: غنچه دادن، باز شدن غنچه، رسیدن کلاله، رسیدن گرده، لقاح، دوران جنینی و تولید میوه و بذر تقسیم نمود که به مراحل اول تا چهارم این پروسه، پروسه گلدهی می گویند. باز و بسته شدن غنچه گلها به عواملی همچون نور و دمای محیط وابسته می باشد. پس از باز شدن غنچه معمولا کلاله گل آماده می شود، که یکی از نشانه های رسیدن و آماده شدن کلاله ، انتشار بو به منظور جذب عوامل لقاح می باشد. البته در برخی از گونه های کاکتوس ها کلاله در ابتدا جمع و مچاله شده می باشد که پس از گذشت چند ساعت تا چند روز از باز شدن غنچه کلاله ها باز شده و این باز شدن خود نشانه رسیدن کلاله می باشد. پس از کلاله نوبت به گرده گل می باشد، گرده گلهای کاکتوس معمولا در اواخردوران گلدهی ظاهر شده و آماده رسیدن به کلاله ها می باشد. توجه نمایید که اگر قبل از رسیدن گرده و کلاله عمل گرده افشانی بر روی گلی انجام شود اصطلاحا گل خراب شده و خشک می شود.

در تصاویر زیر که نمایی از گل Glandulicactus می باشد می توانید یک گل اماده تلقیح (سمت راست) که دو روز از زمان باز شدن آن می گذرد و یک گل تازه باز شده (سمت چپ) را مشاهده نماید.

تصویر زیر کلاله و گرده یک parodia  را نشان می دهد که کلاله آن به رنگ قرمز و گرده آن به رنگ زرد در اطراف آن می باشد.

۳- تلقیح:

بعد از آگاهی و اطمینان از نوع و آماده بودن گلها برای گرده افشانی نوبت آن فرا رسیده است که قلموی خود را که از نظافت آن اطمینان دارید را به پرچم های گل آغشته کرده و گرده ها را به کلاله برسانید. همانطور که در تصویر زیر میبینید بر روی مو های قلمو دانه های گرده نشسته است که آماده رساندن گردها به کلاله گل می باشد.

*توجه* نمایید که به منظور بالا بردن در صد موفقیت و چسبندگی بیشتر گرده ها به موهای قلمو آنها را کمی مرطوب نمایید.

۴- مراقبت از گیاه پس از تلقیح:

توجه نمایید که اگر گیاهان خود را در فضای باز نگهداری میکنید پس از گرده افشانی به منظور جلوگیری از حرکت گرده ها از روی کلاله و همچنین اجتناب از گرده افشانی مجدد توسط حشرات، زنبورها، پرندگان و… توصیه می شود وسیله ای برای حفاظت از گل در نظر بگیرید. راهکار های پیشنهادی ما به شما دوستان مواردی همچون برش قسمت انتهایی بطری های آب و قرار دادن آن برروی گیاه و همچنین پوشاندن گل توسط یک پلاستیک فریزر و یا فراهم نمودن طلق برای محافظت از گل می باشد. فقط توجه نمایید که عمل لقاح و بارور شدن معمولا بیشتر از دو روز طول نخواهید کشید و فقط در طول این مدت گیاه در محلی خنک و نیم سایه تا سایه کامل قرار گیرد تا دما و نور بالا موجب تخریب بافت گیاه نگردد و هم از تلقیح مجدد جلوگیری شود. اما اگر گیاهان خود را در محیط منزل و بسته نگهداری می کنید پشت پنجره جنوبی ساختمان و بدون پوشش محافظ گل نیز می توانید منتظر بذر دادن گیاهتان باشید.

۵:میوه: شکل ،زمان و نحوه بذر دادن کاکتوسها بسته به نوع آنها متفاوت بوده و ممکن است برخی از آنها کیسه بذر خود را پس از رسیدن میوه پاره نموده و بصورت انفجاری بذور را در دور گیاه پخش کنند و همچنین برخی نیز ممکن است بذور خود را در لابلای گوشت میوه نگهدارند. اما علایم یک لقاح موفق متورم شدن قسمت انتهایی گل و سپس تبدیل به میوه شدن آن است؛ برای حصول اطمینان از موفقیت پس از متورم شدن نهنج خیلی آرام کیسه بذر را لمس کنید اگر در جای خود محکم و استوار بود این می تواند به منزله موفقیت شما در امر تلقیح باشد.

پس از تشکیل کیسه بذر یا میوه منتظر رسیدن میوه باشید، تغییر رنگ کیسه های بذر به رنگ قرمز یکی از علایم رسیدن میوها می باشد؛ معمولا چند روز پس از رسیدن ، میوها خود به خود از گیاه جدا شده و می افتند که در اینجامیتوان گفت بذر شما آماده کاشت می باشد.

*تذکر*دادن سموم قارچکش و آفتکش در دوران گلدهی و گرده افشانی احتمال تضعیف گیاه و خشک شدن گل را بالا خواهد برد، پس در دوران گلدهی و گرده افشانی نکات مهم پرورش و نگهداری را بخوبی رعایت نمایید