آشنایی با کاکتوس و ساکولنت

 

 

“به نام خدا”

با سلام، تیم مدیریت ویکی کاکتوس مقدم شما بازدید کنندگان را گرامی داشته و ورودتان به دنیای کاکتوس ها و ساکولنت ها را تبریک می گوید. پیشنهاد می شود قبل از بازدید از سایت نکات آموزنده ی این مقاله را مطالعه کرده چه بسا که گره گشای بسیاری از ابهامات و مشکلات شما عزیزان باشد.

 

آشنایی مختصری با کاکتوس ها و ساکولنت ها

ساکولنت یا ساکیولنت یا به اصطلاح گیاهان گوشتی به دسته ای از گیاهان گفته می شود که قادر به ذخیره ی آب در اندام های مختلف خود مانند ریشه، برگ و ساقه بوده و به همین دلیل توانایی تحمل گرما و کم آبی های طولانی را دارند. کاکتوس ها دسته ای از ساکولنت ها (گیاهان گوشتی) هستند که به خاطر تفاوت هایی خاص به طور مجزا در خانواده ای به نام کاکتاسه (Cactaceae) دسته بندی می شوند که به صورت خلاصه می توان این جمله را به کار برد که هر کاکتوس یک ساکولنت است ولی هر ساکولنتی کاکتوس نیست. تفاوت اصلی کاکتوس ها با سایر ساکولنتها وجود آرئول است. آرئول یا Areoles برآمدگی هایی بر سطح کاکتوس ها هستند که محل رویش خارها ، ساقه و جوانه های جانبی (پاجوش) ، گلها و میوه هستند و معمولا دارای یک یا چند تیغ بزرگ، تعداد زیادی تیغ بسیار ریز (گلوشید) و یا تارهای پشمی شکلی می باشند. سایر ساکولنت ها با وجود داشتن تیغ (در برخی گونه ها) فاقد آرئول هستند. با وجود آنکه کاکتوس ها هم ساکولنت هستند اما کلمه ی ساکولنت فقط در مورد گونه هایی به کار می رود که در خانواده ی کاکتاسه قرار ندارند. پس لفظ کاکتوس فقط و فقط در مورد گونه های خانواده ی کاکتاسه بایستی به کار رود.

روش نام گذاری کاکتوس ها و ساکولنت ها: کاکتوس ها و ساکولنت ها دارای گونه های بسیاری هستند که هر گونه از حیث برخی صفات با هم مشترک هستند و به همین دلیل در یک دسته قرار می گیرند. هر گونه نیز دارای واریته های زیادی است که با اینکه از یک گونه هستند ولی دارای تفاوت های ظاهری از نظر شکل و تیغ و گل هستند. برای نام گذاری کافیست ابتدا نام گونه را ذکر کرده و در ادامه نام واریته را قرار دهیم. مانند Echinocactus grusonii که اشاره به واریته ای به نام grusonii از گونه ی Echinocactus دارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر به بخش گیاه شناسی مراجعه فرمایید.

 

روش های نگه داری کاکتوس و ساکولنت:

نور مناسب: کاکتوس ها و ساکولنت ها از جمله گیاهانی هستند که نیازمند نور زیادی برای رشد و نمو بوده و بسیاری از آن ها به راحتی آفتاب مستقیم را نیز تحمل می کنند. اگر شما قصد دارید گیاهانتان را در درون منزل نگه داری کنید پس باید محیط بسیار پرنوری برایشان فراهم کنید. بهترین مکان برای نگه داری کاکتوس و ساکولنت در درون منزل در پشت پنجره های جنوبی و شرقی است که پنجره های جنوبی به دلیل دریافت نور بیشتر و طولانی تر ارجحیت دارند. بهترین مکان برای گیاهانی که در خارج از منزل نگه داری می شوند نیز مکان های سایه آفتاب مانند زیر درختان یا بالکن است که آن ها را از خطر آفتاب سوختگی در امان دارد.

دما: کاکتوس ها و ساکولنت ها از آنجائیکه اکثرا بومی مناطق گرم و خشک هستند توانایی تحمل گرمای زیادی دارند (حتی تا ۵۰ درجه البته به شرط وجود جریان هوای مناسب). این گیاهان همچنین در مقابل سرما نیز مقاومت خوبی از خود نشان داده و در بسیاری از گونه های کاکتوس دمای زیر صفر را نیز برای مدت کوتاهی تحمل می کنند. بهتر است در تابستان که فصل رشد بسیاری از گونه ها است دما از ۳۰ تا ۳۵ درجه تجاوز نکند و در زمستان هم از ۵ درجه پایینتر نیاید. کاکتوس ها و ساکولنت ها به هیچ وجه تحمل یخبندان های طولانی را ندارند.

استراحت زمستانی: فصل رشد کاکتوس ها و ساکولنت ها ( به جز برخی واریته ها) اوایل بهار تا اواخر پاییز است. در زمستان با کاهش تدریجی دما کاکتوس ها نیز دوره ی خواب زمستانی خود را آغاز کرده و انرژی خود را برای بهار و آغاز فصل رشد و باروری ذخیره می کنند. گیاهانی که این پروسه را طی کنند با آغاز فصل رشد شکوفا شده و به بار می نشینند و نسبت به سایر هم نوعان مقاومتر خواهند شد. گیاهانی که در فضای باز نگه داری می شوند به طور طبیعی و با کاهش دما به زیر ۱۰ درجه به خواب فرو می روند ولی در مورد گیاهان درون منزل و یا گلخانه این شرایط باید به تدریج و با تغییر دما یا مکان ایجاد شود. فقط این نکته را در ذهن داشته باشید که حتما کاکتوس ها و ساکولنت ها از یخ زدگی محافظت شوند.

آبیاری و کوددهی: کاکتوس ها و ساکولنت ها به واسطه ی ذخیره ی آب در اندام خود تحمل کم آبی زیادی نسبت به سایر گیاهان دارند. از این بین، کاکتوس ها نسبت به ساکولنت ها به دلیل داشتن سیستم ذخیره و مصرف آب بسیار کارآمدتر، از مقاومت بسیار بالاتری برخوردارند. پس بایستی در وهله ی اول آبیاری کاکتوس و ساکولنت را جدا از هم دانست. کاکتوس ها به جزء انواع جنگلی مانند کریسمس و اپی فیلوم ها، نسبت به رطوبت زیاد و طولانی مدت خاک حساس هستند و دچار پوسیدگی ریشه و ساقه می شوند. بر طبق تحقیقات در میان پرورش دهندگان، کاکتوس ها بیشتر به دلیل آبیاری مفرط از بین می روند تا کم آبی. راه حلی که معمولا برای این موضوع ارائه می شود در درجه ی اول استفاده از خاک مناسب دارای زه کشی خوب و همچنین آبیاری به موقع و بر حسب نیاز گیاه می باشد. در کل زمان آبیاری کاکتوس ها و ساکولنت ها بستگی به عواملی مانند دمای هوا ، رطوبت محیط ، تابش آفتاب ، اندازه و نوع گیاه و جنس خاک و گلدان دارد بنابراین نمی توان گفت که مثلا آبیاری کاکتوس ها در تابستان چند روز یکبار باید باشد یا در زمستان چطور.
بهترین روش اینست که اولا بدانیم گیاه کاکتوس است یا ساکولنت، در ثانی فصل رشد گیاهمان را بدانیم چون بعضی واریته ها در زمستان رشد می کنند ( آبیاری گونه هایی که در بهار و تابستان رشد می کنند در زمستان و در حالت خواب زمستانی باید به شدت کاهش یابد.) برای تشخیص زمان آبیاری هم می توان از چوب یا خلال دندان استفاده کرد به این صورت که با فرو کردن آن در خاک میزان رطوبت خاک را سنجیده و اگر سطح خاک تا عمق (معمولا)  ۳ سانتی متر خشک شده بود گیاه را آبیاری می کنیم.

برای کوددهی هم در فصل رشد از کوددهای دارای پتاسیم بالا و نیتروژن کم و دارای ریز مغذی ها مانند آهن به صورت حداکثر ماهی یکبار و به شیوه ی آبیاری استفاده کنید. در واقع کاکتوس ها نیاز خاصی به کود نداشته و بهتر است از کودهای غیر ارگانیک تا حد ممکن استفاده نشود. برای جبران کمبود عناصر مفید می توانید از کودهای پوسیده ی دامی و یا ورمی کمپوست در ترکیب خاک استفاده کنید.

خاک و تعویض گلدان: کاکتوس ها نسبت به ساکولنت ها از حساسیت کمی نسبت به خاک برخوردارند و تقریبا در هر نوع خاکی به شرط وجود عناصر مورد نیاز و داشتن زه کشی مناسب می توانند رشد کنند. فرمول های متنوعی توسط پرورش دهندگان بزرگ کاکتوس و ساکولنت برای ترکیب خاک ارائه شده است و هر کدام مزایا و گاهاً معایبی دارند، اما به طور کل خاک این گیاهان ترکیبی از ماسه ، خاک باغچه ، پرلیت و در صورت امکان مقداری ورمی کمپوست و یا کود گاوی پوسیده است. بهتر است در خاک کاکتوس ها از خاک برگ و یا کوکوپیت استفاده نشود مگر کاکتوس های جنگلی. همچنین بهتر است خاک کاکتوس ها به گونه ای ترکیب شود که وقتی خیس شد به هم نچسبد و در هنگام آبیاری هم به راحتی آب را از خود عبور دهد.

تعویض گلدان کاکتوس ها و ساکولنت ها بستگی به اندازه ی گیاه و سرعت رشد گیاه و ریشه دارد. بعضی از گونه ها ممکن است هرسال به تعویض گلدان نیاز داشته باشند ولی برخی تمام طول عمر در یک گلدان باقی بمانند. اینکه زمان تعویض گلدان گیاه فرا رسیده است به دانش شما در مورد گیاهتان بر می گردد ولی چند نکته وجود دارد که تقریبا در مورد تمامی گونه ها باید رعایت شود. ۱- فصل تعویض خاک و گلدان کاکتوس ها و ساکولنت ها اوایل بهار و اوایل پاییز است که هوا نه سرد و نه گرم بوده و ریسک توقف رشد (بیماری خواب) پایین است. البته در بین این دو زمان نیز می توان اقدام به تعویض گلدان کرد ولی هیچگاه در زمستان (به جز شرایط اضطراری) اقدام به تعویض گلدان نکنید. ۲- گلدان گیاه را مناسب با اندازه ی آن انتخاب کنید و همیشه گلدان را با یک سایز بزرگتر تعویض کنید، استفاده از گلدان های بزرگ برای گیاهان کوچک علاوه بر اینکه احتمال توقف رشد آن ها را به همراه دارد باعث افزایش ریسک پوسیدن آنها هم می شود. ۳- خاک مناسب کاکتوس و ساکولنت را خودتان ترکیب کنید تا میزان عناصر موجود در آن تحت کنترلتان باشد. ۴- در کف گلدان هم لایه ای از سنگریزه بریزید که خاک حالت باتلاقی پیدا نکند. ۵- ایجاد سوراخ های خروج آب در کف گلدان نیز ضروری است.

تکثیر: کاکتوس ها و ساکولنت ها با روشهای گوناگونی تکثیر می شوند. بسیاری از آن ها پس از گلدهی میوه داده و بذر تولید می کنند. گونه هایی هم جوانه های زیادی تولید می کنند که می توان آن ها را جدا کرده و در گلدان دیگری کاشت ( اصطلاحا به این جوانه ها پاجوش می گویند). قلمه زدن قسمت های مختلف گیاه نیز یکی از راه های ساده و پرطرفدار تکثیر بسیاری از گونه ها می باشد. پیوند زدن هم معمولا به عنوان یکی از روش های تکثیر در نظر گرفته می شود اما این روش معمولا برای گونه هایی استفاده می شود که یا بسیار کمیاب و کند رشد بوده و یا به تنهایی قادر به رشد در خاک نیستند مانند گونه های فاقد کلروفیل.

برای کسب اطلاعات بیشتر به بخش آموزش مراجعه فرمایید.

 

بیماریها و آفات کاکتوس و ساکولنت ها:

کاکتوس ها و ساکولنت ها در صورت نگه داری صحیح معمولا بسیار کم دچار آفت می شوند. بیشترین تلفات این گیاهان به دلیل آبیاری مفرط و پوسیدگی ریشه و ساقه می باشد که با تمهیدات مناسب و کسب آگاهی از منابع معتبر میتوان از بروز این تلفات جلوگیری کرد. در ادامه برخی از آفات ، امراض و عوامل از بین رفتن کاکتوسها معرفی شده است:

آبیاری بیش از حد

همانگونه که قبلا ذکر شد کاکتوس ها و ساکولنت ها از رطوبت بیش از حد بیزارند و در صورت آبیاری بیش از حد دچار پوسیدگی ، ترکیدگی اندام ها و در نتیجه مرگ می شوند. با کنترل رطوبت خاک و رعایت فواصل بین آبیاری از این واقعه جلوگیری کنید.

رشد علفی و یا اتیوله شدن

از آنجائیکه کاکتوس ها و ساکولنت ها نور دوست بوده و به نور زیادی برای رشد نیاز دارند اگر در محیط کم نور قرار بگیرند از رشد عادی بازمانده و به صورت نامتعارف قد کشیده (رشد علفی)، نازک شده و تغییر رنگ می دهند. در صورتی که مشاهده نمودید کاکتوس یا ساکولنتتان از بخشهای تازه رشد کرده شروع به نازک شدن کرده، غیر عادی قد کشیده، رنگ آن بسیار روشن شده و یا اندازه ی تیغ ها بسیار کوچکتر از حد معمول است، این ها همگی نشان دهنده ی کم نوری می باشد. برای جلوگیری از این موضوع باید مکان پرنوری برای آن ها برگزینید و یا در صورت عدم وجود چنین مکانی با نور مصنوعی کمبود نورشان را جبران کنید.

خشکی بیش از حد

همانطور که آبیاری کاکتوس ها و ساکولنت ها نباید بیش از حد باشد، خشکی مفرط نیز می تواند به ضعف و نابودی گیاه ختم شود. این تصور که گیاهان گوشتی به آب نیاز ندارند کاملا اشتباه است و خشکی طولانی مدت خاک به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

آفتاب سوختگی

همانگونه که ذکر شد نور زیاد از نیازهای اساسی کاکتوس ها و ساکولنت ها می باشد. بهترین نور برای این گیاهان نور آفتاب است ولی باید در نظر داشت که نور مستقیم و آفتاب طولانی مدت در تابستان می تواند زیانبار باشد و گیاه دچار آفتاب سوختگی غیر قابل جبران شود. بدین منظور کاکتوس ها و ساکولنتهای جوان باید به طریقی از تابش مستقیم دور نگه داشته شوند و در واقع نور فیلتر شده به آن ها برسد. گیاهان فضای باز را می توان در زیر شاخ و برگ درختان از تابش آفتاب مستقیم محافظت کرد. استفاده از سموم تماسی (پاششی) در زیر نور آفتاب هم توصیه نمی شود چون این سموم حالت روغنی داشته و به سرعت گیاه را در معرض آفتاب سوختگی قرار می دهند.

یخ زدگی

کاکتوس ها نسبت به ساکولنت ها تحمل سرمای بیشتری دارند ولی در هر حال باید از یخ زدگی محافظت شوند. بدین منظور گیاهان فضای باز را در زمستان با پوشش پلاستیکی و قرار دادن گلدان ها در کنار دیوارهای ساختمان که گرمتر است از یخ زدگی محافظت کنید.

حشره ی سپردار

از جمله آفاتی که برخی گونه های کاکتوس و ساکولنت را مورد حمله قرار می دهد می توان به حشره ی سپردار اشاره کرد که به محض آلوده کردن گیاه خود را در زیر پوسته ای سخت پنهان کرده که دلیل نام گذاری آن هم همین است. این آفت به صورت لکه ای سفید رنگ و نقطه ای قهوه ای یا سیاه در مرکز آن قابل شناسایی است و بهترین راه نابودی آنها جدا کردنشان با پنس و یا شیء نوک تیز دیگری است. به منظور پیشگیری از آلودگی مجدد با سموم سیستمیک موجود در بازار گیاه را آبیاری کنید. (سم را هیچگاه برروی کاکتوس نپاشید). برای جلوگیری از آلودگی گیاهان مجموعه تان حتما گیاهان جدید الورود را قرنطینه کرده و پس از بررسی و اطمینان از آلوده نبودن، آن ها را به مجموعه اضافه کنید.

شپشک آردآلود

این آفت که رایج ترین آفات کاکتوس ها و ساکولنت ها است علاقه ی خاصی به قسمت های جوان گیاه دارد و معمولا از روی زائده های پشمی شکلی که بر روی خود می تند شناخته می شود. این آفت هم به بدنه ی گیاه هم ریشه و هم تیغ ها حمله می کند. بهترین راه نابودی این حشرات، جستجو و یافتن آن ها و سپس کشتن آن ها است. بهتر است برای حصول نتیجه ی مطلوب از سموم سیستمیک هم استفاده کرد. برای جلوگیری از آلودگی گیاهان مجموعه تان حتما گیاهان جدید الورود را قرنطینه کرده و پس از بررسی و اطمینان از آلوده نبودن، آن ها را به مجموعه اضافه کنید.

عنکبوت یا کنه ی قرمز

این حشره در واقع کنه است و فقط به دلیل اثری که بر روی گیاه باقی می گذارد عنکبوت هم نامیده می شود. این حشرات قرمز رنگ بسیار ریز بوده و به سختی دیده می شوند و به همین دلیل تشخیص آلوده شدن گیاه به این آفت به راحتی ممکن نیست. این حشرات به قسمت های تازه رشد کرده ی گیاه حمله کرده و پوسته ی خارجی آن قسمت ها را خورده و اثری تار مانند از خود برجای می گذارند. رشد گیاه در آن قسمت متوقف شده و حالت خشکی پیدا می کند. بهترین راه نابودی این حشرات استفاده از سم های تماسی مخصوص کنه ی قرمز است. گیاه آلوده شده پس از نابودی آفت رشد خود را دوباره از سر گرفته ولی اثر آفت باقی می ماند.

شته

شته ها به ندرت به کاکتوس ها حمله ور می شوند و اگر چنین هم باشد معمولا به گل ها و غنچه ها به دلیل بافت نرم تر هجوم می برند. این حشرات به دلیل استفاده از شیره ی گیاه و ترشح آن از پوستشان بسیار مورد علاقه ی مورچه ها هستند پس هرگاه گیاه شما مورد هجوم مورچه ها قرار گرفت حتما گیاهتان را از نظر وجود شته ها بررسی کنید. روش خلاصی از این آفت نیز بسیار آسان است بدین ترتیب که ابتدا تمام حشرات قابل مشاهده را مستقیما نابود کرده و سپس از اسپری محلول آب و صابون استفاده کنید. در صورت عدم کارایی این روش از سموم سیستمیک استفاده کنید.

بیماریهای قارچی

رطوبت بیش از حد اصلی ترین عامل حمله قارچ ها به کاکتوس ها و ساکولنت ها می باشد. پاشیدن زیاد آب بر روی این گیاهان خصوصا کاکتوس ها و آبیاری بیش از حد آن ها اصلا توصیه نمی شود و خیلی زود باعث پیدایش قارچ ها و نابودی گیاه می شود. استفاده از خاک آلوده و ضد عفونی نکردن خاک و وسایل نیز یکی دیگر از عوامل رشد قارچ است. این بیماری معمولا به صورت لکه هایی مانند زنگ زدگی و یا لکه های سیاه رنگ بر روی گیاه و ساقه آن ظاهر گشته و یا در زیر خاک شروع به از بین بردن ریشه می کند. متاسفانه استفاده از قارچ کش ها فقط در مواردی که بیماری خیلی سریع تشخیص داده شود مفید بوده وگرنه نابودی گیاه حتمی است و فقط با جدا سازی بخش سالم گیاه و قلمه زدن یا پیوند زدن آن می توان گیاه را نجات داد.

فساد یا Rot

اصلی ترین عامل تلفات کاکتوس ها و ساکولنتها فاسد شدن ریشه و ساقه ی آن ها در نتیجه ی رطوبت و آبیاری بیش از حد می باشد. در واقع مشکلی است که همه ی پرورش دهندگان حداقل یکبار با آن روبرو گشته و چه بسا خسارات هنگفتی هم متحمل شده اند. دلیل بروز این مشکل هم همان پیدایش قارچ و باکتری های مخرب بوده که معمولا چون از ریشه ها شروع به فاسد کردن گیاه می کنند ممکن است تا زمان نابودی کامل گیاه هم تشخیص داده نشوند. همانگونه که قبلا ذکر شد رعایت فاصله در بین آبیاری و کنترل رطوبت خاک عامل کلیدی در جلوگیری از پوسیدگی ریشه و تنه ی کاکتوس ها و ساکولنت ها می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر به بخش آموزش مراجعه فرمایید.

 

 

با تشکر از حسن توجه شما، نظرتان را به بازدید از بخش های مختلف سایت جلب می نماییم.

مدیریت ویکی کاکتوس (امین ذهاب ناظوری – معین ذهاب ناظوری)