باکتری ها

باکتری ها (Bacteria):

با توجه به این موضوع که بعد از قارچها و ویروس ها، باکتری ها از نظر ایجاد بیماری در درجه دوم اهمیت قرار دارند، تیم پژوهشی ویکی کاکتوس سعی کرده است تا مطالبی در مورد معرفی، مکانیزم عملکرد، شیوه شناسایی، انواع مختلف و در نهایت شیوه مبارزه و همچنین راهکارهای مناسبی جهت پیشگیری و درمان علیه بیماری های باکتریایی را فراهم کند.

باکتری ها جز گیاهان تک سلولی، میکروسکوپی و پست بوده که دارای یک غشا سیتوپلاسمی و یک دیواره سلولی محکم هستند که در بیشتر موارد یک یا چند تاژک دارند. اکثر باکتری ها ساپروفیت محض هستند.حدود ۱۸۰ گونه از باکتری ها در گیاهان ایجاد بیماری می نمایند که همه ی اینها انگل (ساپروفیت اختیاری) می باشند و در محیط غذایی مصنوعی قابل رشد و تکثیر هستند. باکتری ها معمولا به روش غیر جنسی و با روش تقسیم دوتایی تکثیر پیدا می کنند که ممکن است در شرایط مساعد سه دفعه در یک ساعت اتفاق بیوفتد. این تولید مثل زیاد باکتری ها را به یکی از خطرناک ترین عوامل بیماری زا نیز تبدیل کرده است.

باکتری ها توسط منافذ طبیعی (روزنه های هوایی و آبی موجود در سطح برگ ها در گیاهان برگدار، و روزنه های موجود بر سطح ساقه در گیاهان گوشتی همچون کاکتوسها)، زخم ها و یا به وسیله حشرات حامل این بیماری میتوانند وارد گیاه شده که پس از ورود به بافت گیاه ممکن است به سه صورت زیر به زندگی خود ادامه دهند:

• باکتریها به کمک آنزیمهایی که تولید میکنند پکتینهای ما بین سلولی را که مانند سیمانی سلولهارا دربر گرفته اند حل مینماید
• یا با ایجاد توده صمغی سلولها را از بین می برد
• و یا وارد آوندهای های گیاه شده و از این راه به تمام قسمتهای گیاه منتقل شده که سبب پژمردگی و پوسیدگی ساقه ها و غده ها میگردد.

اما نکته حائض اهمیت آن است که شیوع بیماری های باکتریایی وابستگی شدید به دو عامل گرما و رطوبت دارد.

برای تشخیص نوع باکتری بیماریزا در گیاهان به مواردی همچون:

1. مشخصات کلنی
2. شکل و اندازه باکتری
3. ترکیب شیمیایی فعالیت آنزیمی
4. خواص بیماریزایی
5. و رنگ آمیزی باکتری که به روش گرم صورت می گیرد. در این روش تشخیص داده می شود که باکتری در کدام یک از دو دسته گرم مثبت و گرم منفی می باشد.

توجه می کنند.

جنس های مهم بیماری زا:

جنس Agrobacterium:

خصوصیات ظاهری: استوانه ای، دارای یک تا چهار تاژک محیطی است.

میکانیزم عملکرد: هنگامی که در محیط کشت عادی و مواد قندی کشت داده شود کپسول هایی از نوع پلی ساکارید تولید می کنند. کلنی ها معمولا سفید و صاف هستند.

تاثیرات و شکل بیماری: این باکتری ها روی اندام ساقه، طوقه و شاخه ایجاد گال و یا تولید ریشه های موئی فراوان می کنند.

جنس pesiudomonas:

خصوصیات ظاهری: استوانه ای تا خمیده،،متحرک ، دارای یک یا چند تاژک قطبی و گرم منفی میباشند.

مکانیزم عملکرد: بیشتر گونه های این جنس در آب های شیرین زندگی می کنند. بعضی از گونه های بیماری زای این جنس به بعنوان مثال p.syringae در محیط کشت حاوی مقدار کمی آهن، تولید رنگ سبز مایل به زرد فلورسنت قابل حل در آب می نمایند. معمولا این جنس باکتری در دسته باکتری های گرم منفی قرار دارند.

تاثیرات و شکل بیماری: روی گیاهان مواردی همچون لکه برگی، پژمردگی، گال و شانکر ایجاد می کنند.

جنس Xanthomanas:

خصوصیات ظاهری: استوانه ای راست، متحرک و درای یک تاژک قطبی می باشد.

مکانیزم عملکرد: رشد باکتری در محیط کشت آگار، معمولا زرد است و بیشتر آنها رشد کندی دارند و همچنین گرم منفی می باشند.

تاثیرات و شکل بیماری: ایجاد لکه برگی، پوسیدگی ساقه و شانکر ساقه می نمایند.

جنس Erwinia:

خصوصیات ظاهری: کشیده، متحرک و دارای تاژک های محیطی هستند.

مکانیزم عملکرد: باکتری های این جنس تنها باکتری های بیماری زا در گیاهان بوده که غیر هوازی می باشند. این باکتری ها عموما گرم منفی نیز هستند.

تاثیرات و شکل بیماری: برخی از گونه ها همچون گروه amylovora آنزیم های پکتیکی تولید ننموده و سبب نکروز یا پژمردگی می شوند که عامل بیماری آتشک نیز می باشند. برخی دیگر نیز (گروه  Carotovora) با تولید آنزیم پکتیکی زیاد، سبب پوسیدگی نرم در گیاهان می گردند.

جنس Xylella:

خصوصیات ظاهری و مکانیزم عملکرد: بیشتر باکتری های این جنس منفرد، استوانه ای و کشیده بوده و در بعضی از شرایط رشد، تولید رشته های بلند می کنند. کلنی های کوچک با دیواره صاف داشته، غیر متحرک، بدون تاژک هوازی، بدون پیگمان رنگی و گرمی منفی می باشند. عموما در آوندهای چوبی فعالیت می کنند.

تاثیرات و شکل بیماری: برخی از این باکتری ها سبب نکروز و کندی رشد در گیاهان میشوند.

جنس streptomyces:

خصوصیات ظاهری: این باکتری ها دارای ریسه های نازک و بدون دیواره هستند. در هنگام بلوغ رشته های هوایی آن ۳ تا چند اسپور به صورت زنجیری تولید می کنند. تعدادی از این باکتری ها گرم مثبت بوده و به آسانی از سایر باکتری ها مشخص می شوند.

تاثیرات و شکل بیماری: این باکتری ها عموما باعث ایجاد پوسیدگی میگردند.

جنس Clavibacter:

خصوصیات ظاهری: استوانه ای و یا خمیده، عموما غیر متحرک بوده و گونه های متحرک این جنس دارای یک تا دو تاژک قطبی هستند.

تمام باکتری های این جنس در دسته گرم مثبت می باشند.

مبارزه با بیماری های باکتریایی گیاهان:

از آنجایی که مبارزه با بیماری های باکتریایی گیاهان کار سخت و دشواری است معمولا از تلفیق چندین روش برای کنترل و مبارزه علیه آنها استفاده می شود. روشهایی مانند خارج کردن و یا سوزاندن بافت آلوده گیاه باعث می شود که بیماری به گیاهان دیگر سرایت ننموده و تا حد بسیار زیادی شرایط را کنترل نمود. ضد عفونی کردن دستها و ابزارآلاتی که با گیاهان تماس داشته اند و همچنین برخی عملیات از قبیل تنظیم برنامه های کود دهی و آبیاری به نحوی که گیاهان در دوره مساعد رشد باکتری بیش از اندازه تر و مرطوب نباشند، نیز تاثیر فوق العاده ای در پیشگیری از ایجاد بیماری دارند.

استفاده از واریته های مقاوم در برابر برخی بیماریهای باکتریایی یکی از بهترین راه های مبارزه با خسارت ناشی از حملات باکتری ها می باشد. ارقام مختلف گیاهان ممکن است درجات مختلف مقاومت را از خود بروز دهند. پس می توان گفت که استفاده از واریته های مقاوم توام با رعایت اصول کودهی و آبیاری، هم چنین ضد عفونی نمودن ابزار آلات و استفاده از مواد شیمیایی تاثیر بسزایی در کنترل بیماری های قارچی دارند.

خاک آلوده به باکتری های بیمارگر گیاهان را می توان با استفاده از حرارت بخار آب و یا با استفاده از جریان الکتریکی یا مواد شیمیایی همچون: فرمالدهید و کلروپیکرین ضد عفونی کرد.

بذرهایی که بصورت سطحی آلوده باشند را می توان با محلول هیپوکلریت سدیم و یا محلول اسیدکلریدریک ضد عفونی کرد.

در زمینه مبارزه بیولوژیکی علیه باکتری ها موفقیت هایی حاصل شده است که معمولا در این زمینه بذور را یا به باکتریوسن (مواد تولید شده توسط همان باکتری بیماری زا) و یا به آنتاگونیست (نوعی ماده محدود کننده فعالیت) آغشته میکنند.

یکی از روش های دیگر نیز پاشیدن باکتری هایی به اندام های هوایی گیاه است که دشمن عوامل بیماری زا می باشند.

منابع:

1. تشخیص و تعیین پراکندگی گونه های باکتری در برخی مناطق ایران (حشمت الله رحیمیان)
2. شانکر باکتریایی (اخیانی احمد)
3. اصول بیماری شناسی گیاهی (بهداد ابراهیم)
4. پیدایش بیماریهای باکتریایی (بنی هاشمی ضیاالدین)